Tegenwoordig wint het portfolio aan populariteit in het onderwijs. Steeds meer leerkrachten erkennen de toegevoegde waarde van het portfolio als leermiddel. En door de huidige digitalisering van het onderwijs, is de digitale variant inmiddels geen onbekend gezicht meer. Waaruit bestaat een portfolio en welke soorten worden er onderscheiden? En wat is nu precies de toegevoegde waarde van het digitale portfolio? In dit artikel leest u hier meer over.

Portfolio als leermiddel 

Er bestaan diverse definities die portfolio's beschrijven. In zijn zuiverste vorm is een portfolio een draagmap met bewijsstukken van kwaliteiten (producten) en ontwikkelingen (proces). Een portfolio wordt voornamelijk gebruikt om de ontwikkeling van een leerling zichtbaar te maken. Het SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling) maakt onderscheid tussen drie verschillende soorten portfolio's: het ontwikkelingsportfolio, beoordelingsportfolio en het presentatieportfolio.

Ontwikkelingsportfolio

Het doel van het ontwikkelingsportfolio is het zichtbaar maken van de ontwikkeling van een leerling. Dit type portfolio bevat overzichten van activiteiten, eindresultaten en reflectieverslagen. Deze inhoud vormt een belangrijke input bij de begeleiding van de leerling en het eventueel bijsturen van het leerproces. Tijdens reflectiemomenten wordt het ontwikkelingsportfolio ingezet om bij de leerling bewustzijn te creëren over het leerproces, zijn vooruitgang en zijn manier van leren. De leerling bepaalt bij dit type portfolio zelf de inhoud en de leerkracht gebruikt deze als basis bij de persoonlijke begeleiding.

Beoordelingsportfolio

Het doel van het beoordelingsportfolio is het zichtbaar maken van het eindresultaat van de ontwikkeling van een leerling. Dit type portfolio bevat verzamelde beoordelingen en bewijsstukken. De inhoud maakt inzichtelijk wat een leerling geleerd heeft en laat de eindresultaten zien. Dit bewijs kan een belangrijke rol spelen bij de overstap naar het volgende leerjaar of het vervolgonderwijs. Dankzij het beoordelingsportfolio wordt een leerling zich bewust van wat hij geleerd heeft. Hij is zelf verantwoordelijk voor de selectie van de inhoud van het portfolio, terwijl de leerkracht de verantwoordelijkheid draagt voor de beoordeling van de getoonde producten.

Presentatieportfolio

Het doel van het presentatieportfolio is het zichtbaar maken van de producten waar de leerling zelf trots op is of die laten zien waar de leerling goed in is. Dit type portfolio bevat dan ook allerlei soorten documentatie, waar de leerling trots op is. De inhoud bestaat uit eindresultaten van de leerling. Deze resultaten kunnen een rol spelen bij de toelating naar vervolgonderwijs of bij sollicitaties. Het presentatieportfolio verschaft een leerling inzicht in zijn persoonlijke kwaliteiten en creëert bewustzijn over de producten waar hij trots op is. Een leerling maakt zelf de selectie voor de inhoud van dit type portfolio en de leerkracht geeft ondersteuning bij de selectie van, en reflectie op deze inhoud.

De voordelen van digitale portfolio's 

Renwick (2017) omschrijft een digitaal portfolio als:

“een dynamische, digitale collectie met informatie uit diverse bronnen, in vele vormen en met vele doelstellingen die het inzicht en leervaardigheden van een leerling beter vertegenwoordigen”.

Simpel gezegd is het digitale portfolio de elektronische variant van het 'normale' portfolio. Deze digitale variant is echter breder inzetbaar dan de papieren versie en heeft hierdoor verscheidene voordelen. Zowel Renwick als het SLO beschrijven diverse voordelen van het gebruik van digitale portfolio's. Zo spreekt de digitale variant leerlingen aan en zorgt het voor minder papierwerk; alles gaat immers digitaal. Hiernaast is de digitale variant altijd toegankelijk, zowel op school als thuis. Een leerling kan dus altijd aan zijn portfolio werken en laat thuis eenvoudig zien waar hij mee bezig is. Dit heeft vanzelfsprekend een positieve invloed op de ouderbetrokkenheid.

Hiernaast zijn leerlingen via het portfolio goed individueel te volgen. Het toont de vooruitgang van een leerling door de tijd heen en markeert het leerproces. Bovendien is het gemakkelijk mee te nemen naar een volgend leerjaar. Het digitale portfolio is ook voor leerkrachten overal toegankelijk, waardoor zij altijd een goed overzicht hebben van het werk van al hun leerlingen.

Een ander groot voordeel van digitale portfolio's is de mogelijkheid tot het toevoegen van multimedia. Hierdoor kunnen leerlingen op meerdere manieren aantonen dat zij de leerstof beheersen. Bovendien maak je eenvoudig spreek- en luisteropdrachten onderdeel van het portfolio.

Door de komst van de digitale portfolio's is ook het aantal en soort gebruikers ervan veranderd. Waar de papieren variant alleen toegankelijk was voor de leerkracht en leerling, is het digitale portfolio voor een breder publiek toegankelijk. Een leerling deelt zijn werk eenvoudig met ouders of verzorgers, alsook met overige familieleden en/of vrienden.

De toegevoegde waarde van het digitale portfolio

De toegevoegde waarde van een digitaal portfolio verschilt voor iedere gebruiker. De invoering ervan vereist van zowel leerkrachten als leerlingen enige flexibiliteit. Eenmaal ingevoerd, biedt het digitale portfolio diverse voordelen en zal deze op het gebied van ouderbetrokkenheid van grote toegevoegde waarde zijn.

Leerkrachten

Leerkrachten spelen een belangrijke rol in de uiteindelijke toegevoegde waarde van het digitale portfolio. Een studie van Kicken et al. (2009) laat zien dat leerlingen baat hebben aan uitvoerig advies bij het gebruik van een digitaal portfolio voor zelfgestuurd leren. Wanneer het digitale portfolio goed verweven is in de onderwijsmethode, en leerkrachten er zelf ook mee kunnen omgaan, zal dit een positieve invloed hebben op de ontwikkeling van het zelfgestuurd leren van leerlingen (Beckers et al., 2016). Van leerkrachten wordt dan ook verwacht dat zij leerlingen voldoende ondersteuning bieden bij het gebruik van het portfolio.

Ook op andere vlakken zal de werkwijze van leerkrachten baat hebben bij de invoering van een digitaal portfolio. Meyer et al., (2010; 2011) geeft aan dat leerkrachten door het werken met een e-portfolio meer aandacht besteden aan het aanleren van diverse vaardigheden die zelfgestuurd leren ondersteunen. Zo besteden leerkrachten meer aandacht aan; het stellen van de juiste leerdoelen, het maken en aanpassen van een plan van aanpak, het zelf toezicht houden op het leerproces, het verwerken en geven van goede feedback en het leggen van een verband tussen behaalde leerdoelen en de mate van inzet.

Het onderzoek van Davies, Collier en Howe (2012) ondersteunt ook de toegevoegde waarde van het digitale portfolio. In dit onderzoek geven leerkrachten aan dat het e-portfolio hen stimuleert om zich te richten op de sterke kanten van leerlingen. Ook geeft het inzicht in welke problemen leerlingen ondervinden gedurende het leerproces. Het digitale portfolio is voor leerkrachten dus van grote toegevoegde waarde, vooral bij de individuele begeleiding van leerlingen.

Leerlingen

De toegevoegde waarde van het digitale portfolio is uiteraard afhankelijk van hoe goed leerlingen in staat zijn ermee te werken. Zijn zij minder goed in het werken met computers, dan zal dit vanzelfsprekend nadelig zijn voor de meerwaarde van het portfolio (Beckers et al., 2016). Het gebruik van een digitaal portfolio zal een positief effect hebben op de schrijfvaardigheden van leerlingen (Baas, 2016). Bij het gebruik van een portfolio zijn geschreven teksten van een hogere kwaliteit en bevatten zij een betere structuur, dan wanneer leerlingen geen portfolio gebruiken.

Ook zijn leerlingen met een digitaal portfolio meer in staat om hun eigen leerproces te leiden. Zo stellen zij zelf hun leerdoelen samen, plannen zij het leerproces en zijn ze in staat feedback te verwerken (Abrami et al., 2013; Meyer et al., 2010). Bovendien bevordert het digitale portfolio de zelfreflectie van leerlingen (Theodosiadou & Konstantinidis, 2015). Het terug kunnen lezen van eerder werk en de hierop ontvangen feedback, wordt door leerlingen dan ook als zeer prettig ervaren (McLaren, 2012).

Het e-portfolio is ook van grote toegevoegde waarde voor de samenwerkingsvaardigheden van leerlingen. Bij gezamenlijk gebruik van een portfolio, geven leerlingen elkaar kwalitatief betere feedback (Barbera, 2009; Wang, 2010). Het gebruik van het portfolio is dan ook van grote toegevoegde waarde op de ontwikkeling van feedback-vaardigheden (Nicolaidou, 2013). Leerlingen geven bij het gebruik van een digitaal portfolio onderling meer feedback en gaan vaker met elkaar in discussie over opgegeven opdrachten (Wall et al, 2006).

Ouders

De verbinding tussen de school en het thuisfront van de leerling is essentieel en kan door digitale portfolio's ondersteund worden (Renwick, 2017). Het digitale portfolio vergroot de ouderbetrokkenheid, doordat de ouders het portfolio ook thuis kunnen bekijken en hierop feedback kunnen geven.

Extra aandacht van de ouders voor het schoolwerk verhoogt de motivatie van de leerling om zijn best te doen. Wanneer ouders feedback op het werk van hun kind leveren, betekent dit ook meteen dat zij betrokken zijn bij de ontwikkeling van het kind. Voor families waarbij betrokkenheid een bekend struikelpunt is, biedt het digitale portfolio een extra platform om te communiceren over de ontwikkeling van hun kind.